december 2021
Polarisatie
De wereld polariseert in een hoog tempo.
Niet alleen in de politiek zien we de tegenstellingen toenemen, maar ook in het dagelijks leven, in sociale groepen zoals vriendenkringen, families en zelfs gezinnen. Hoe komt het toch dat we zo tegenover elkaar zijn komen te staan? Waar zijn onze gevoelens van verbondenheid gebleven?
In zijn boek "Rationaliteit" beschrijft de Canadese psycholoog Steven Pinker het volk van de San, een van de oudste volkeren op aarde dat leeft in de Kalahari woestijn in Afrika. De jagers-verzamelaars doen meer dan een speer werpen naar een passerend dier of noten en vruchten bij elkaar scharrelen. Met heel veel voorbeelden toont de schrijver aan dat de San met een intuitief gebruik van logica, statistisch inzicht en oorzakelijkheidsredeneringen in staat zijn om op basis van fragmentarische gegevens verregaande conclusies te trekken.
Ook met kritisch denken zijn de San vertrouwd. Ze weten dat ze niet op de eerste indruk moeten afgaan en kennen het gevaar van zien wat je wilt zien. Iedereen, zelfs de jongste blaag, mag veronderstellingen van anderen aanvechten en eigen ideeen opperen, en zo komen ze tot een consensus.
Het is indrukwekkend om te zien hoe dit volk omgaat met elkaar en met de omgeving. Ze houden zich onherroepelijk aan normen en waarden van wederkerigheid en collectief welzijn.
Pinker onderzoekt in dit boek hoe het mogelijk is dat de huidige mens in het dagelijks leven voortdurend rationele beslissingen neemt (bijvoorbeeld bij het opvoeden van kinderen en in het uitoefenen van het beroep) en tegelijkertijd vaak onbewijsbare theorieen en verhalen aanhangt.
Een van de oorzaken zou kunnen zijn het volgende:
Confirmation bias
Een "confirmation bias" of "bevestigingsvooroordeel" is de neiging om aandacht en waarde te hechten aan informatie die de eigen ideeën, overtuigingen of hypotheses bevestigt. In het algemeen zijn mensen geneigd om informatie zodanig te zoeken, te interpreteren en te onthouden dat deze ondersteuning vormen voor hun persoonlijke ideeën, terwijl minder aandacht wordt besteed aan informatie die deze ideeën tegenspreekt. Een bevestigingsvooroordeel is het sterkst van invloed bij een verlangd resultaat, emotioneel beladen kwesties of een diepgeworteld geloof. Dit alles wordt natuurlijk sterk uitvergroot door de pandemie, en niet in de laatste plaats door de sociale media. (Wikipedia)
Als we tot enigerlei kennis willen komen of gezamenlijk iets willen ondernemen (bijvoorbeeld een pandemie bestrijden of het klimaat redden) dan zullen we een (rationele) objectieve basis moeten creëren. Als wij geen gezamenlijk vertrekpunt - de rede - hebben, dan kunnen we per definitie niet met elkaar communiceren of wetenschap bedrijven. Als iemand zegt: alles is subjectief, dan is deze uitspraak ook subjectief, dus waarom zou je er dan nog waarde aan hechten?
Het woord rationaliteit heeft de laatste decennia een negatieve klank gekregen. Het is ondergesneeuwd door neo-romantiek, geloof en sociale media. Maar de San in de Kalahari woestijn laten zien dat we al duizenden jaren rationele wezens zijn, een Animal Rationale zoals Aristoteles zei.
Het Dunning-Kruger effect.
Laten we eens wat vaker aan onszelf twijfelen en naar de ander luisteren. En ons ergens werkelijk in verdiepen.
Immers: Een fanaticus is een twijfelaar die een beslissing heeft genomen. (Godfried Bomans)